Hải Phòng, số lượng Voọc Cát Bà, một trong năm loài linh trưởng đặc hữu của Việt Nam, đã tăng từ 57 con lên 76 con trong khoảng thời gian 5 năm. Tuy nhiên, loài đang phải đối mặt với những tác động tiêu cực từ hoạt động du lịch.
Voọc Cát Bà (Trachypithecus poliocephalus) được coi là loài linh trưởng có nguy cơ tuyệt chủng cao nhất thế giới, cùng với voọc mông trắng, voọc mũi hếch, chà vá chân xám và vượn mào đen Phương Đông. Loài này được liệt kê trong Sách đỏ Việt Nam và danh mục đỏ của Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN).
Ông Mai Sỹ Luân, 41 tuổi, cán bộ dự án bảo tồn voọc Cát Bà, đã chia sẻ rằng ông từng cho rằng voọc Cát Bà và voọc đầu trắng ở miền Nam Trung Quốc có quan hệ gần gũi nhất. Tuy nhiên, dựa trên nghiên cứu của dự án bảo tồn voọc Cát Bà và Trung tâm Nghiên cứu linh trưởng Gottingen, Đức, đã được tiến hành, hai loài này đều tiến hóa từ voọc Francois (voọc đen má trắng).
Voọc Cát Bà đã tách khỏi voọc Francois sớm hơn khoảng nửa triệu năm so với voọc đầu trắng và hiện chỉ tồn tại trên quần đảo Cát Bà mà không được tìm thấy ở bất kỳ địa điểm nào khác trên thế giới.
Voọc Cát Bà có tuổi thọ khoảng 25 năm và có chiều dài cơ thể từ 47-53 cm. Đuôi của voọc dài gần gấp đôi cơ thể, giúp chúng duy trì thăng bằng khi di chuyển. Màu lông trên đầu của voọc có màu vàng, nhưng theo thời gian, màu sắc này sẽ nhạt đi.
Voọc cái sinh con một lần mỗi lứa, sau khoảng 6 tháng mang thai. Voọc con mới sinh có lông màu vàng cam, nhưng sau khoảng 2 tháng, màu lông chuyển sang màu đen. Con non sẽ được mẹ quấn quýt và chỉ rời khỏi vùng kín đáo khi cảm thấy an toàn và sẵn lòng khám phá thế giới xung quanh. Khi con di chuyển, mẹ hoặc các con lớn khác trong đàn sẽ bế con trên ngực. Khi đạt 6 tuổi, voọc con sẽ bị đuổi ra khỏi đàn.
Khi voọc đực cảm thấy đủ mạnh, nó sẽ thách thức con đầu đàn để cạnh tranh vị trí đứng đầu. Trải qua cuộc chiến sinh tồn, nếu voọc đực mới chiến thắng, nó sẽ cố gắng giết con non của voọc đực trước đó. Đây là một hành vi tự nhiên, tuy nhiên nó cũng dẫn đến việc có nhiều con non sinh ra song không thể trưởng thành.
Voọc Cát Bà thường leo lên các ngọn cây cao, núi đá vôi sắc nhọn gần biển để tìm kiếm thức ăn. Chúng ăn lá cây, quả cây rừng, và thậm chí cả những loại quả có độc như quả sơn. Đặc biệt, khi trời nắng to và khô hạn, khi núi đá không có nguồn nước, voọc còn biết sử dụng đuôi nhúng xuống nước biển để thử uống.
Khi thời tiết vẫn mát mẻ, đàn voọc di chuyển đến khu vực trên núi đá vôi gần biển để tìm lá cây và quả. Khoảng 9 giờ sáng, chúng rủ nhau vào rừng và chỉ vào khi tối đến mới trốn vào hang đá để nghỉ ngơi. Ông Mai Sỹ Luân giải thích: “Cửa hang thường có các vệt màu vàng do nước tiểu của voọc để lại. Chúng tôi sử dụng dấu vết này để tìm đến chúng”.
Trong lúc cả đàn đang tìm kiếm thức ăn và vui chơi, con voọc đầu đàn sẽ đứng trên một đỉnh núi cao để quan sát và đôi khi phát ra tiếng hú, tiếng gầm để cảnh báo. Nếu phát hiện một nguy hiểm lớn, con voọc đầu đàn sẽ cảnh báo cho cả đàn và dẫn dắt chúng lui về một nơi an toàn.
Bên cạnh các đàn voọc lớn, có nhiều con voọc đực sống tự do hoặc tụ tập thành các nhóm lang thang trong rừng sâu. Đôi khi, một số con đực có thể biến mất trong nhiều tháng rồi lại xuất hiện. Ông Mai Sỹ Luân nói: “Điều này khiến việc kiểm đếm số lượng cá thể gặp rất nhiều khó khăn. Chúng tôi phải tự quy ước, con nào không xuất hiện 6 tháng thì loại khỏi danh sách”.
Voọc cũng có khả năng ngồi yên một chỗ trong thời gian dài, đặc biệt là con đực đầu đàn. Ông Luân chia sẻ: “Có lúc chúng tôi ngồi thi gan với nó mà phải chịu thua”, Nhờ sự kiểm đếm cẩn thận và phương pháp khoa học, các cán bộ dự án bảo tồn đã định rõ quần thể voọc Cát Bà hiện tại khoảng 76 con, tăng 19 con so với 5 năm trước.
Trước đây, Cát Bà từng có hàng nghìn con voọc. Tuy nhiên, do thói quen sống dựa vào rừng và việc săn bắt động vật của người dân cùng với sự gia tăng dân số trên đảo, quần thể voọc đã bị tác động và suy giảm nghiêm trọng.
Nhằm ngăn chặn sự tuyệt chủng của voọc Cát Bà, vào năm 2000, Vườn thú Muenster và Hội động vật về bảo tồn loài và quần thể (ZGAP) của Đức đã tài trợ và triển khai dự án bảo tồn. Khi đó, chỉ còn khoảng 50 con voọc Cát Bà còn sinh sống. Từ năm 2019, Vườn thú Leipzig đã đảm nhận trách nhiệm tài trợ và quản lý dự án này.
Là một cán bộ của dự án bảo tồn, ông Mai Sỹ Luân dành mỗi tháng 15 ngày để thực hiện công việc kiểm đếm voọc trên thực địa. Ông phải dậy sớm, sử dụng canô từ bến Cát Bèo, thị trấn Cát Bà, và di chuyển qua các điểm đánh dấu nơi voọc thường xuất hiện như Cửa Đông, Hàm Lợn, Nam Cát. Ông nói: “Hàng ngày tôi tìm kiếm, ghi chép di biến động, thói quen sinh hoạt của chúng. Công việc này lặp đi lặp lại suốt 14 năm”.
Trong những năm qua, ông Luân cùng với các cán bộ dự án, Vườn quốc gia Cát Bà và cộng đồng người dân đã nỗ lực giảm thiểu tác động và bảo vệ môi trường sống, nhằm tránh nguy cơ tuyệt chủng của loài voọc Cát Bà.
Tuy nhiên, ông Neahga Leonard, Giám đốc Dự án bảo tồn voọc Cát Bà, đánh giá rằng đàn voọc vẫn rất “mong manh” do quần thể nhỏ và bị phân mảnh, nhiễu động bởi hoạt động của con người. Mặc dù voọc trên đảo Cát Bà được bảo vệ trong khu vực đặc biệt từ năm 2006, nhưng chúng đang bị “tấn công liên tục và nhiều nhất” bởi sự gia tăng đáng kể của lượng du khách, trong khi quản lý du lịch vẫn còn yếu kém.
Ông Neahga Leonard nói: “Tàu du lịch kèm theo tiếng ồn, ô nhiễm tạo ra sự căng thẳng cực độ cho những đàn voọc ở đây”. Dự án đã ghi nhận nhiều đàn voọc phải từ bỏ hang ngủ và khu vực sinh sống an toàn do sự ồn ào từ con người.
Theo thống kê của UBND huyện Cát Hải, năm 2022 đã có hơn 2,3 triệu lượt khách đến đảo Cát Bà. Số lượng du khách này tăng từ 1,5 triệu lượt vào năm 2020 và hơn 2,8 triệu lượt vào năm 2019.
BÁO CHÍNH THỐNG – BÁO TỔNG HỢP TIN TỨC MỚI NHẤT.
